Hoe we, door het kind centraal te stellen, ouders klemzetten in het conflict.
Kinderen lopen bij complexe scheidingen schade op. Gelukkig kunnen complexe scheidingen voorkomen - of met de juiste aanpak - gestopt worden. Als expert op het gebied van complexe scheidingen, trauma's en rouwverwerking werk ik daarvoor met de succesvolle Triage Standaard Complexe Scheiding (TSCS).
In dit artikel wil ik je meenemen waarom wij als systeemwereld rond de ouders (gemeenten, zorgaanbieders, jeugdbeschermingsketen, etc.) weg moeten uit de zuigende werking van het conflict en hoe je dat kunt doen. Ik leg uit dat verdriet een grote rol speelt en welke vijf achterliggende thema's veelal de voeding zijn van het conflict. Vervolgens geef ik aan hoe het mechanisme van de zuigende werking van het conflict werkt en waarom dat juist niet in het belang van het kind is. Tot slot kom ik op basis van deze analyse tot een voorstel met een interventie die wel het gewenste resultaat bereikt.
Dag van de Scheiding
Op 15 september 1796 werd de allereerste echtscheiding in Nederland uitgesproken. Sinds 2010 wordt op of rondom deze datum de 'Dag van de Scheiding' georganiseerd. Scheiden is een life-event van jewelste. Dit gaat, op uitzonderingen na, gepaard met pijn, verdriet en veel strubbelingen. Bij circa 20% van de scheidingen lukt het ouders na scheiding onvoldoende goed samen te werken. Er ontstaat een conflict, waarbij het kind langdurig ingezet wordt. Ouders zijn ervan overtuigd dat zij handelen in het belang van het kind. De visie op het belang van het kind is veelal tegenstrijdig. In het conflict wat hierop volgt lopen veel kinderen schade op.
Scheiden: een schier onmogelijke transitie voor verwonde mensen
Laten we eerlijk zijn: ouders die gaan scheiden staan voor een buitengewoon ingewikkelde opdracht. “Er vinden meerdere transities plaats. Het ouderschap en partnerschap worden ontkoppeld. Ook vindt er een verschuiving plaats van ouderidentiteit; de verandering van samen ouders zijn naar solo-ouderschap. Ook de relatie tussen de ouder en kind verandert. Als een van deze emotionele processen hapert kan dit leiden tot conflicten tussen de ouders" (Cottyn, 2021). De ouders die we tegenkomen in complexe scheidingen hebben een volle rugzak. Deze bestaat uit één of meerdere van de volgende vijf thema’s:
Opgelopen schade tijdens de eigen opvoedsituatie (bijvoorbeeld een onveilige hechting);
Opgelopen trauma in de jeugd (bijvoorbeeld verkrachting door een familielid),
Huiselijk geweld in de relatie met de ex-partner;
Relatietrauma (bijvoorbeeld dat de ex-partner vreemd is gegaan); of
Een persoonlijkheidsstoornis.
Scheiden zonder ingewikkeldheden is met zo’n rugzak bijna onmogelijk.
Van conflicthantering naar verdriethantering
Bij complexe scheiding is sprake van een conflict, althans zo maakt het zich kenbaar. Onder het conflict ligt veelal verdriet, pijn, angst en beschadiging. De vraag is dan ook niet hoe het conflict gehanteerd wordt, maar hoe ouders leren hun verdriet te hanteren. Dat is een moeilijke opgave. Want de ouders in een complexe scheiding maken zich veelal grote zorgen over de andere ouder. De andere ouder is figuurlijk een monster die een bedreiging vormt voor het kind. Als je ervaart dat je kind in gevaar is kom je in actie. De ouder staat continu aan, de stress is hoog, de adrenaline vlamt en alles wordt geïnterpreteerd vanuit deze angst en het ervaren gevaar.
Een ouder in een complexe scheiding gooit zelden met modder. Hij of zij is ten diepste ervan overtuigd dat de ander daadwerkelijk een monster is.
Vaak voelt de ouder zich machteloos om het kind te beschermen tegen het monster en roept het de hulp in van de omgeving en diverse instanties. De ouder is vaak zo oprecht en de ervaren zorgen zijn soms zo schrijnend dat instanties het kind willen redden bij ‘het monster’ (de andere ouder). Daar aangekomen blijkt dit veelal een aardige, bekwame ouder. Getriggerd door de melding van de ex-partner weet ook deze ouder de nodige zorgen te uiten over de andere ouder.
De zuigende kracht van het conflict
Het conflict en de wijze waarop instanties betrokken raken heeft een intens zuigende werking. Lieve Cottyn noemt dit treffend ‘de maalstroom van het conflict’.
Alsof een draaikolk iedereen, ouders en de directe omgeving in het conflict opzuigt.
Hulpverleners raken uitgeblust, ontvangen veel strijdtaal en verlaten het vak. Het tuchtrecht behandelt voornamelijk complexe scheidingszaken waarbij de strijd verlegd wordt naar professionals in de hulpverlening. Mede door de triggers in het systeem, de mogelijkheden om te blijven vechten en te strijden, komt de ouder niet toe aan het daadwerkelijke probleem: het hanteren van het verdriet, de pijn, angst en beschadiging.
Tijdige inzet van de TSCS en passende interventie
Wanneer het conflict nog minder groot is, het nog geen sterke zuigende kracht heeft en het netwerk nog niet ingezogen is, hebben de juiste interventies de meeste kans van slagen. Als het conflict te sterk is ingezogen in het systeem zijn zelf de meest dure en beste interventies veelal onvoldoende effectief.
Het is dus belangrijk om zo snel mogelijk deze scheidingen in beeld te krijgen.
Juist in de fase, waarbij het leven een achtbaan lijkt is het prettig om deskundig advies te krijgen. Een deskundige kan met de ouder(s) kijken of er sprake is van één van de vijf achterliggende en bovengenoemde thema’s, een goede voorspeller van een complexe scheiding.
Na een Triage Standaard Complexe Scheiding (de TSCS) wordt helder wat de achterliggende thematiek is van de complexe scheiding, de voeding van het conflict.
De hulpverlening hoeft zich niet te richten op de symptomen; het conflict, maar op de voeding, bijvoorbeeld een jeugdtrauma van een ouder. De TSCS geeft ook duidelijkheid als geen sprake is van een complexe scheiding, maar van een andere problematiek, zoals seksueel misbruik.
Haal het kind uit het conflict, uit het beleid en uit je benaderingswijze!
Kijkend naar de vijf thema’s constateren we dat dit allemaal thema's zijn die bij één ouder of bij beide ouders kunnen spelen. Daarom behoren ze tot de problemen voor de categorie 18+.
De paradox is dat complexe scheidingen vanuit het jeugddomein wordt georganiseerd.
Een jeugdconsulent is opgeleid om de ontwikkeling van een kind en de bedreiging ervan voorop te stellen. Het hele systeem en de instellingen eromheen werken ook (nog) vanuit dit idee. Mogelijk komt daar een positieve verandering in met de invoering van het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming.
Het denken en handelen vanuit het (belang) van het kind, door zowel hulpverleners als door de ouders zelf, leidt ertoe dat de ouders juist het kind (meer) willen beschermen tegen de andere ouder. En die ander is, zoals gezegd, het monster. Het spreken over het belang van het kind, het neerzetten van een foto op tafel zijn triggers die het conflict versterken. Interventies gericht op de ouderthematiek leiden ertoe dat het conflict verminderd wordt. Er zijn meerdere interventies om het conflict uit de complexe scheiding te halen, zoals de SCHIP-aanpak.
Wat moet er dan wel gebeuren?
Het wordt tijd dat we ouders gaan helpen om het achterliggende verdriet, pijn, angst en beschadiging aan te pakken. Laten we beleid en (klacht)procedures welke het conflict versterken stoppen.
Beoordeel elk beleid, handeling en (klacht)procedures vanuit de vraag: "Stimuleert dit het conflict of helpt dit de ouder het verdriet te hanteren?"
Want bij alles wat het conflict triggert raakt het kind meer en meer beschadigd. Mijn ervaring is dat als ouders hun verdriet kunnen hanteren, er gezonde, stabiele en veilige ouders overblijven. Zoals jij en ik. Die in staat zijn ouderschap vorm te geven, ook als dit ontkoppeld ouderschap is, op een prettige en veilige manier. Juist dan handel je in het belang van het kind, je bent immers in staat om de ideale omstandigheden te creëren waarbinnen het kind kan opgroeien en zich ontplooien. Ook als die ideale omstandigheden inhouden dat het kind opgroeit in een situatie waarbij het ouderschap ontkoppeld is (dus: ouders gescheiden).
Zoals je kan lezen, geeft de huidige wijze van kijken naar het fenomeen complexe scheidingen en de huidige aanpak ervan niet het gewenste resultaat. Immers, complexe scheidingen werden eerst echtscheidingen genoemd, vervolgens conflictscheidingen en de problemen lijken alleen maar complexer geworden met de term complexe scheidingen.
Jaarlijks belanden 3500 kinderen in een conflictscheiding. De helft ervan blijft posttraumatische klachten houden
(Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2022). De kinderombudsman schatte dat maar liefst 16.000 kinderen last hebben van een conflictscheiding. Gewenste resultaten om de schade te beperken blijven uit. Ondanks goede pogingen om dit beter aan te pakken, zoals het uniform hulpaanbod, geven ook rechters aan dat deze werkwijze lang niet in alle gevallen effectief blijkt. Eenzelfde signaal geven jeugdbeschermers. Na een laatste poging in het vrijwillig kader (dus een hulpaanbod voor de ouders via het uniform hulpaanbod) wat vaak een traject van 1,5 jaar is, belanden veel gescheiden ouders alsnog in het gedwongen kader. Jeugdbeschermers hebben dan ook niet ineens de wijsheid in pacht, de magische oplossing waardoor ouders ineens wel samen kunnen werken.
Als je signaleert dat de werkwijze bij jouw gemeente het conflict escaleert, hulpverlening niet succesvol wordt afgerond en er een groot beroep wordt gedaan op Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming en de Jeugdbescherming, dan is het tijd om afstand te nemen en verder te kijken.
Verder kijken, vanuit een breder perspectief, doen we graag bij BONVUE. Complexe vraagstukken vragen om een grondige analyse voordat we kijken naar oplossingen. Voor complexe scheidingen gebruiken we daarvoor het analysemodel TSCS.
Ben je benieuwd naar wat het model voor jouw gemeente of organisatie kan betekenen?
Wil je de training volgen? Of sta je nog aan het begin van het ontwikkelen van beleid rondom complexe scheidingen? Neem dan contact op met Harmen Boeve of mail ons. Wij helpen je graag op onze 'eigen wijze' verder.
Bronnen:
Cottyn, L. (2021). Complexe scheiding: uit de maalstroom van conflict : een systemische gids voor hulpverleners. Interactie-Academie VZW.
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2022, 19 juli). Kinderen in een conflictscheiding. Vorm | Huiselijk Geweld. Geraadpleegd op 8 september 2022, van https://www.huiselijkgeweld.nl/vormen/kinderen-in-een-conflictscheiding
