Een fysieke beperking, leeftijd, psychische kwetsbaarheid, laaggeletterdheid: het kunnen allemaal redenen zijn om niet volledig mee te kunnen doen aan de maatschappij. Gemeenten streven naar een samenleving waarin mensen met een beperking precies dezelfde dingen kunnen doen als mensen zonder beperkingen. Dit noemen we een inclusieve samenleving.
Onderstaande weergave laat zien hoe er in het verleden tot nu met kwetsbare burgers is omgegaan.
Zo werden in het verleden kwetsbare burgers vaak nog uitgesloten en soms uitgestoten (exclusie) uit de maatschappij. Nog niet ver achter ons ligt een periode waarin specifieke voorzieningen zijn gecreëerd, nog buiten de samenleving (segregatie). Van daaruit wordt de stap gezet van het terug- en overbrengen van deze locaties naar de samenleving, zoals beschermende woonvormen in de wijken (integratie). De commissie-Toekomst beschermd wonen (commissie-Dannenberg) schetste in 2015 een toekomstbeeld van een inclusieve samenleving voor psychisch kwetsbare mensen. Een samenleving waarin alle mensen kunnen participeren, en veelal thuis de ondersteuning en zorg ontvangen die nodig zijn (inclusie) (Van beschermd wonen naar een beschermd thuis, 2015).
Het proces naar inclusie noemen we ook wel ambulantisering. Ambulantisering houdt in dat mensen met (ernstige) psychische aandoeningen zo veel mogelijk kunnen deelnemen aan en wonen in de maatschappij. Het streven is dat er minder en kortere psychiatrische opnamen zijn en dat een verwijzing naar beschermd wonen alleen nog aan de orde is als thuis wonen niet meer verantwoord of veilig is. Gelijktijdig moet de ambulante zorg worden verbeterd. Een van de argumenten voor de ambulantisering is dat het voor mensen fijner en beter is om in een thuisomgeving te herstellen en te leven, dan in een minder ‘natuurlijke’ instellingsomgeving. Maar ook dat ambulantisering mogelijkheden biedt om kosten te besparen en daardoor goedkoper zou zijn.
Waar moeten gemeenten mee aan de slag?
Bovenstaande ontwikkelingen maken dat het zorglandschap voor psychisch kwetsbare inwoners verandert. Omdat er bij mensen met een psychische kwetsbaarheid vaak sprake is van hulpvragen op meerdere gebieden, zoals zorg, wonen, werken en het sociaal netwerk, moet zorg voor deze mensen dan ook integraal en op meerdere domeinen worden geboden.
De gemeenten staan dus voor een enorme opgave. Want waar moet je als gemeente allemaal aan denken?
Voldoende betaalbare en kleinschalige woningen. Dit is een erg lastige opgave, de woningnood is hoog, en op gemeenten en woningcorporaties wordt vanuit diverse kanten een beroep gedaan op de sociale huurwoningen. Daarnaast is het een lastige opgave om te bepalen hoeveel woningen elke gemeente beschikbaar moet hebben.
Voldoende beschermde woonplekken. Niet elke inwoner is in staat om zelfstandig of in een andersoortige woonvorm te wonen. Beschermd wonen blijft nodig voor de inwoners die 24/7 begeleiding en toezicht nodig hebben.
Voldoende andersoortige woonvormen, die tegemoet komen aan de woonbehoeften van de cliënten en die nodig zijn om de overgang van 24/7 intramurale beschermd wonen naar een zelfstandige woning soepel te laten verlopen.
Een welkome buurt. Een buurt die mensen met een psychische kwetsbaarheid niet stigmatiseert of uitstoot. Maar ook een draagkrachtige buurt.
Een gedifferentieerde en passende basis. Zoals voldoende passende en zinvolle dagbesteding, een plek waar mensen gelijkgestemden kunnen vinden en kunnen zijn wie ze zijn. Maar ook 24/7 specialistische GGZ begeleiding. Een basis waarin een inwoner eigen regie in kan zetten, dat er ingezet wordt op kansen en wat iemand zelf wil en kan.
Voldoende kennis en ervaring over psychische kwetsbaarheid bij wijkteams, vrijwilligers en professionals.
Binnen de beschikbare budgetten transformeren. Er vinden twee veranderingen plaats rondom de budgetten van beschermd wonen. Omdat beschermd wonen een taak wordt voor alle gemeenten, worden de middelen ook verdeeld over alle gemeenten, in plaats van over de centrumgemeenten. Ook worden de middelen op termijn niet langer historisch, maar objectief verdeeld.
Alleen met elkaar kunnen we een inclusieve samenleving realiseren.
