Bij BONVUE geloven we dat bestaanszekerheid de basis is van een inclusieve samenleving. Het raakt aan meer dan alleen financiële middelen; het gaat om waardigheid, kansen en mogelijkheden. Samen met onze partners maken we het verschil door oplossingen te creëren die inwoners écht vooruithelpen. Het thema bestaanszekerheid is een vervolg op het artikel ‘Prinsjesdag – De kijk van BONVUE’. We nemen je mee in de concrete vertaalslag hiervan en een aantal hoofdpunten vanuit de Rijksbegroting 2025.
Waar hebben we het nu precies over?
Bestaanszekerheid, een veelgehoorde term in zowel het politieke en maatschappelijke debat. In eerste instantie vooral gericht op het hebben van voldoende financiële middelen. Op basis van de nieuwe rekenmethode leefden in 2023 ongeveer 540.000 inwoners onder de armoedegrens. Daarnaast zien gemeenten steeds meer inwoners die niet kunnen rondkomen. Inwoners die niet kunnen rondkomen of leven onder de armoedegrens kunnen niet volwaardig meedoen in de samenleving. Zij hebben onvoldoende financiële ruimte vanwege stijgende kosten voor levensonderhoud, boven op de hoge vaste lasten. Er is bij hen onvoldoende balans tussen inkomsten en uitgaven. Een groot deel van het inkomen gaat naar de basisvoorzieningen zoals wonen, boodschappen en energie.
De energiecrisis en daaropvolgend de hoge inflatie laten zien dat het voor veel mensen moeilijk is om het hoofd boven water te houden. Zowel het (minimum)inkomen, de bijstand als ook de middeninkomens blijken voor een grote groep mensen ontoereikend. Dit zien we ook terug in de cijfers. Zo’n 394.000 mensen moeten in 2024 rondkomen van een bijstandsuitkering, leeft 4,5% van de Nederlanders in armoede en zijn 6 op de 10 Nederlandse huishoudens financieel kwetsbaar of ongezond. We zien hierin vaak dat armoede, schulden en werkloosheid gepaard gaat met fysiek en/of mentale beperkingen, en dat daardoor inwoners in een vicieuze cirkel zitten en niet weten hoe zij hieruit komen. Kinderen en jongeren die in armoede leven hebben vaak meer lichamelijk en psychische klachten. Volwassenen die leven met geldzorgen, schulden of armoede hebben vaak te maken met chronische stress, ongezonde leefstijl, gezondheidsproblemen, psychosociale problemen of opvoedproblematiek. En zij zijn daarnaast minder goed in staat om (lange termijn) beslissingen te nemen.
Om inwoners te ondersteunen zijn er inkomensondersteunende maatregelen, zoals toeslagen en bijzondere bijstand. Maar niet ieder huishouden maakt optimaal gebruik van deze noodzakelijke regelingen. Zowel de landelijke als lokale overheden hebben moeite om inwoners te bereiken die recht hebben op deze ondersteuning. Soms kiezen inwoners ervoor om deze inkomensondersteuning bewust te mijden, uit angst om grote bedragen te moeten terugbetalen. De maatschappelijke prestatiedruk is vaak hun ‘grootste vijand’.
Meer dan alleen voldoende geld
Bestaanszekerheid gaat in brede zin om meer dan alleen het hebben van voldoende geld. In de hedendaagse politiek wordt het woord bestaanszekerheid breed ingezet, namelijk van wonen en werken tot zorg en klimaat. Dit brede pakket moet inwoners weer bestaanszekerheid kunnen bieden. Het lijden van een menswaardig bestaan is een grondrecht voor de gehele bevolking, dus ook voor mensen die zelf niet (meer volledig) in hun levensonderhoud kunnen voorzien (artikel 20 Grondwet).
Het stelsel voor bestaanszekerheid
Het stelsel binnen de overheid voor bestaanszekerheid bestaat uit: fiscaliteit, toeslagen en sociale zekerheid. Een stelsel wat zowel de inwoner als gemeente toekomstperspectief moet bieden. Dit vraagt om focus vanuit de overheid, met lange termijn oplossingen. Hierbij moet genoemd worden dat de afgelopen tien jaar het aantal personen in armoede is gedaald van 7,6% naar 4,5%. Toch is de groep die arm bleef, gemiddeld armer geworden. In 2018 had een huishouden dat in armoede leefde gemiddeld 10% minder dan de armoedegrens. In 2023 was dat opgelopen tot 16%. Deze verschuiving is het gevolg van de groep Nederlanders die in armoede leeft. Voorheen bestond deze groep voor het grootste gedeelte uit inwoners met een bijstandsuitkering. Inmiddels zijn er vanwege de nieuwe definitief voor armoede meer werkende armen dan inwoners met een bijstandsuitkering. En deze groep heeft vaak een nog meer geldgebrek.
De focus blijft echter nodig omdat de middelen beperkt zijn. Het kabinet Schoof wil met dit regeerprogramma zorgdragen voor bestaanszekerheid en met werkgelegenheid als kerntaak van de overheid vanuit haar Grondwettelijke taak. En richt zich daarbij op:
Werkzekerheid
Inkomenszekerheid
Betaalbaar wonen en toegankelijke publieke voorzieningen
Integratie en maatschappelijke samenhang
De inzet van het kabinet is vooral gericht op de kortetermijnoplossingen. Waarbij zeker wel kansen liggen voor de lange termijn op bestaanszekerheid, een proactieve dienstverlening en de schuldhulpverlening. Maar ook bestaat er een kloof tussen deze ambities en tekortschietende financiële middelen van gemeenten. Daar komt bij dat kabinet de komende jaren hard zal moeten werken om het vertrouwen terug te winnen van haar inwoners. Om uiteindelijk te komen tot een responsieve en dienstbare overheid.
De basis voor bestaanszekerheid
Met werk als basis van bestaanszekerheid en het ‘Nationaal Programma Armoede en Schulden’ neemt het kabinet de eerste stappen richting het zorgdragen van bestaanszekerheid. Waarbij o.a. voldoende baankansen, meer werkzekerheid, een versteviging van de koopkracht en een brede aanpak van armoede en schulden van essentieel belang is.
Inkomenszekerheid: Nationaal Programma Armoede en Schulden
Het Nationaal Programma Armoede en Schulden zijn maatregelen gericht op het meedoen, niet verder nivelleren en tegelijkertijd de (kinder-)armoede voorkomen. Een aantal belangrijke onderdelen hieruit zijn het verbeteren van de schuldhulpverlening en daarbij het aanpakken van de fundamentele oorzaken van het ontstaan van schulden. De basisdienstverlening schuldhulpverlening is gericht op het bevorderen van het meer gelijktrekken van de dienstverlening. Met als doel dat alle schuldhulpverleningsorganisaties en gemeenten, de basisdienstverlening schuldhulpverlening, die verschillende elementen omvat, invoeren. Een positieve ontwikkeling waarbij het voor de inwoner niet uitmaakt in welke gemeente hij of zij woonachtig is.
Het verbeteren van de schuldhulpverlening
Om te werken naar bestaanszekerheid is het van belang om de schuldhulpverlening te blijven verbeteren en de fundamentele oorzaken van het ontstaan van schulden aan te pakken. Met het Interdepartementale beleidsonderzoek problematische (IBO) schulden is de schuldenproblematiek geanalyseerd en suggesties genoemd voor het nemen van maatregelen. De beleidsopties zijn hierin vooral gericht op het systeem van schuldhulpverlening en de incasso. De sleutel zit namelijk in het systeem van bestaanszekerheid en het aanpakken van de oorzaken van schulden.
Schulden klein houden en zo vroeg mogelijk voorkomen
Ook gemeenten zien dat er veel winst te behalen is door schulden te voorkomen, door ze klein te houden en zo vroeg mogelijk op te lossen. Dit vraagt om een meer menselijk en preventieve aanpak van incasso te hanteren. Hierdoor kunnen gemeenten beter samenwerken met het rijk om financiële problemen op tijd te signaleren en op te lossen. Inwoners raken hierdoor niet verder in schulden. En zodra er een betalingsregeling is opgestart, is het borgen van bestaanszekerheid van essentieel belang. En ditzelfde geldt vanaf de eerste betalingsregeling en het voorkomen van onnodig verhogen van de schuldenlast bij de schuldeiser(s) en stress bij inwoners. En door stress worden vaak ‘verkeerde’ keuzes gemaakt waardoor de situatie niet beter wordt.
Samenwerken aan bestaanszekerheid?
BONVUE heeft een aantal hoofdpunten vanuit over het thema: ‘bestaanszekerheid’ vertaalt vanuit de Rijksbegroting 2025. Samen kijken wij graag met je verder waar de mogelijkheden zitten voor de vertaalslag naar lokaal beleid. Dit kan bijvoorbeeld door:
Vereenvoudigen van minimaregelingen waarbij de toegang zo laagdrempelig mogelijk wordt gehouden voor inwoners.
De voorbereiding en implementatie van de elementen van de basisdienstverlening.
Verbeteren van aanpak gemeente als schuldeiser.
Organiseren lokaal netwerk van armoede en schuldenpartners.
Opzetten van de schuldhulpverlening aan ondernemers waarbij rekening wordt gehouden met de wettelijke verplichtingen.
Opstellen van effectief preventiebeleid.
Opstellen van een beleidsplan armoede en/of schulden waarbij rekening wordt gehouden met de wettelijke verplichtingen vanuit de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening en de actuele ontwikkelingen.
Naast de genoemde maatregelen van het Kabinet Schoof in dit artikel, zijn er nog meer te noemen. Als BONVUE hebben wij expertise in huis op verschillende beleidsterreinen, bijvoorbeeld werkzekerheid, wonen en integratie. Neem contact op via www.bonvue.nl/contact voor meer informatie.