BONVUE
- 20 sep.

Prinsjesdag 2023: de gevolgen voor het sociaal domein

Gisteren, op 19 september, was het zoals ieder jaar weer Prinsjesdag. Dit jaar is het een bijzondere Prinsjesdag te noemen. Door de val van kabinet Rutte IV afgelopen zomer en de nieuwe verkiezingen die pas in november plaatsvinden, hebben we te maken met een demissionair kabinet. Dit betekent dat alleen nog ‘lopende zaken’ en spoedeisende zaken worden behandeld. Wie bepaalt wat het demissionaire kabinet wel behandelt en wat niet?

Daarover gaat de Tweede Kamer. Kamercommissies kunnen onderwerpen aanwijzen waarvan zij vinden dat het Kabinet deze niet kan behandelen. Als een meerderheid daarmee instemt, worden deze onderwerpen controversieel verklaard. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe Pensioenwet. Zulke belangrijke beslissingen en beleidswijzigingen worden uitgesteld totdat er een nieuwe regering is gevormd en deze haar beleidsprogramma heeft gepresenteerd. Dat betekent dat de nadruk meer ligt op continuïteit en beheer van de lopende zaken dan op het introduceren van nieuwe beleidsinitiatieven.

Bepaalde controversiële thema’s, zoals de stikstofcrisis en de hervormingen van de arbeidsmarkt, lopen dus vertraging op. Ondanks dat, heeft koning Willem-Alexander traditiegetrouw de Troonrede gegeven en heeft Sigrid Kaag, demissionair minister van Financiën, de Rijksbegroting gepresenteerd.

Onze adviseurs delen graag hun inzichten over de gevolgen van deze Prinsjesdag voor het sociaal domein en wat BONVUE hierin kan betekenen.

Bestaanszekerheid, kansengelijkheid en perspectief bieden

We leven in een turbulente tijd. Denk aan de oorlog van Oekraïne, de energiecrisis die voortduurt, de enorme inflatie en ook de gevolgen van de coronapandemie ebben nog na. Dit heeft effect op de economie, en daarmee ook op de koopkracht van inwoners. De afgelopen jaren werd tijdens de Troonrede vaak gesproken over het bevorderen van middeninkomens, met de boodschap dat de Nederlander er goed voor staat. Dit jaar gooit het kabinet het over een andere boeg en wil het de laagste inkomens in de samenleving ten goede komen.

Armoedebestrijding is hét thema van Prinsjesdag dit jaar. Al voor de bekendmaking van de miljoenennota op Prinsjesdag was gelekt dat het demissionair kabinet 2 miljard euro vrijmaakt voor de bestrijding van armoede. En dat is niet gek. Meer dan vijf procent van de Nederlandse bevolking leeft in armoede, en wanneer er geen verandering plaatsvindt, zal dit cijfer gaan stijgen naar bijna 1 miljoen Nederlanders. Om dit te voorkomen, worden onder andere de huurtoeslag en het kind gebonden budget verhoogd. Ook de arbeidskorting wordt verhoogd, en groepen met moeite om rond te komen met de energierekening kunnen nog aanspraak maken op het Noodfonds Energie.

Uitstel doordecentralisatie BWMO/ woonplaatsbeginsel B

Sinds 2015 zijn de Gemeenten, het Rijk en andere partijen bezig met de transitie ‘van beschermd wonen naar een beschermd thuis’. Om dit te realiseren is het woonplaatsbeginsel en het nieuwe objectief verdeelmodel geïntroduceerd. Het woonplaatsbeginsel stelt dat alle gemeenten volledig verantwoordelijk worden over de eigen inwoners die te maken krijgen met Beschermd Wonen (BW). Momenteel ligt bij gemeenten al wel de beleidsverantwoordelijkheid, de financiële verantwoordelijkheid ligt bij de centrumgemeenten. Het nieuwe objectief verdeelmodel maakt de doordecentralisatie financieel mogelijk. Ondanks dat er al sinds 2015 een plan op tafel ligt, is het woonplaatsbeginsel en het verdeelmodel al meerdere keren uitgesteld. De invoering van het woonplaatsbeginsel en daarmee het nieuwe verdeelmodel is nu ook controversieel verklaard.

Het uitstelsel van het woonplaatsbeginsel is niet voor elke gemeente een probleem. Verschillende regio's in Nederland hebben namelijk al wel afspraken gemaakt rondom het verdeelmodel. Zo hebben enkele regio's de doordecentralisatie beschermd wonen beleidsmatig en financieel al gerealiseerd samen met de regiogemeenten. Hoe gemeenten dat doen, verschilt. Voor de gemeenten in regio's waar nog geen afspraken gemaakt zijn over een evenredige verdeling van middelen kunnen er financiële problemen ontstaan bij het uitstel van het woonplaatsbeginsel. Omdat niet elke regio klaar is met plannen voor beschermd wonen, ontstaat er een onevenredige verdeling van middelen in Nederland.

Daarnaast zijn er nieuwe afspraken gemaakt over de instroom van de Wet langdurige zorg (Wlz). De doelgroep Ggz blijkt een veel groter beslag te leggen op Wlz dan van tevoren verwacht. Er wordt daarom opnieuw objectief gekeken welke mensen over kunnen gaan naar de Wlz. Om de hoge instroom Wlz Ggz terug te dringen, komt er meer druk te staan op inwoners met een langdurige psychische kwetsbaarheid. Gemeenten merken dat deze doelgroep vaak beroep doen op BW. BW is echter bedoelt voor tijdelijke opvang, niet voor langdurige behandeling. Met de nieuwe afspraken is er nog niet gecommuniceerd of en hoe gemeenten worden ondersteund bij het opvangen van de doelgroep die niet (meer) kan instromen naar de Wlz.

Bonvue kan gemeenten helpen bij het komen tot samenwerkingsafspraken in de regio(s) en bij het organiseren van een centrumregeling om tot een eerlijke verdeling van middelen in de regio te komen. Hierdoor neemt de impact van het uitstel woonplaatsbeginsel voor de gemeenten af en ontstaan er geen financiële problemen op het gebied van beschermd wonen/ beschermd thuis. Daarnaast kan Bonvue helpen bij het opstellen van plannen en afspraken in de regio om de instroom van Wlz terug te dringen.

Participatie en inclusie

Hervormingsagenda Jeugd 2023-2028

Kansengelijkheid voor alle leerlingen

Kansengelijkheid staat onder druk in Nederland door onder andere de verschillende uitdagingen in het onderwijs. Denk hierbij aan het personeelstekort, de kwaliteit van het onderwijs, de verminderde basisvaardigheden en het vergroten van de leerachterstanden onder kinderen. Dit heeft vooral effect op regio’s waar kinderen al meer risico lopen op onderwijsachterstanden. Voor de kans op een goede opleiding mag het geen verschil maken waar iemand woont, hoe hoog het inkomen van de ouders is of in welke situatie iemand opgroeit. Om gelijke kansen te bevorderen wordt het programma School & Omgeving verlengd voor het primair- en voortgezet onderwijs. Hiervoor wordt in 2024 €324,1 miljoen beschikbaar gesteld om de talenten van kinderen, ook buiten school, te ontwikkelen.

Daarnaast investeert het kabinet flink in het verbeteren van basisvaardigheden van leerlingen. De nadruk ligt op de basisvaardigheid taal, waarbij het niveau drastisch vermindert. Eén op de vier leerlingen loopt het risico op laaggeletterdheid. Vanuit het Rijk is hiervoor het ‘Masterplan Basisvaardigheden’ gestart. Hierin staan een aantal aandachtspunten centraal staan, zoals de kwaliteit van de leraren, de beschikbaarheid van leermiddelen, inzetten op een gezamenlijke verantwoordelijkheid tussen school en omgeving, monitoring en het verder ontwikkelen van een landelijk curriculum.

Het demissionair kabinet heeft deze maand besloten over het controversieel verklaren van dossiers. Zo zijn de dossiers toezicht informeel onderwijs, toekomst van het bindend studieadvies en de archiefwet als controversieel verklaard. Dit betekent dat er wél nog actie ondernomen wordt op dossiers zoals de overgang van primair onderwijs naar voortgezet onderwijs, onderwijshuisvesting en digitalisering, waarin gemeenten een belangrijke rol spelen. Bonvue kan de gemeenten ondersteunen bij het herzien van bestaand onderwijsbeleid binnen uw gemeente om kansengelijkheid te bevorderen. Ook kan BONVUE meedenken over de aanpak van dossiers zoals de overgang van PO naar VO, onderwijshuisvesting en digitalisering, en hoe een bibliotheek zorgplicht geïmplementeerd kan worden.